Van ivoren toren naar babbelbox: de universiteit in dialog met de burger
Naar aanleiding van haar tweehonderdste verjaardag wil de Universiteit Gent mee het debat voeren over haar eigen maatschappelijke rol. Grote maatschappelijke uitdagingen – zoals duurzaamheid, diversiteit, ‘glocalisering’ en werkbaar werk – vragen immers dat de universiteit zichzelf heruitvindt en exploreert hoe wetenschap ten dienste kan staan van de maatschappij en de maatschappij betrokken kan worden in wetenschap.
De universiteit weet ondertussen waar ze goed in is, maar stelt zich nu de vraag waar ze goed voor is.
Waar ligt de burger wakker van?
Wetenschappers moeten ongestoord onderzoek kunnen doen in waar ze goed in zijn. Zij zijn immers de experts op hun vakgebied en fundamenteel onderzoek is nodig. Onafhankelijk en neutraal gefinancierd onderzoek is cruciaal voor autonome, betrouwbare wetenschap. Dat neemt echter niet weg dat een vorm van verantwoording aan de maatschappij evenzeer nodig is. Uiteindelijk werken wetenschappers met belastinggeld en impliceert dit een zekere responsiviteit ten aanzien van de maatschappij en haar problemen. Om die responsiviteit waar te maken, moeten we weten waar burgers wakker van liggen en hoe de wetenschap aan hun zorgen kan verhelpen. Een strikte scheiding tussen kennisproductie door wetenschappers aan de ene kant en het gebruik van die kennis door beleidsmakers en het werkveld aan de andere kant is immers een voorbijgestreefd model waarbij de relatie tussen wetenschap en maatschappij verloren gaat. Als de universiteit haar plaats in de maatschappij wil waarmaken is een bottom-up, gezamenlijk co-creatie proces tussen wetenschappers en burgers nodig. Een open dialoog kan enerzijds een draagvlak voor wetenschap creëren. Het is anderzijds ook een unieke kans om de verwachtingen, percepties en prioriteiten die in de samenleving leven te leren kennen.
De babbelbox on tour
De universiteit op de parking van het warenhuis
Exact om deze relevantie van wetenschap voor de samenleving te expliciteren, startte de UGent een burgerwetenschappelijk onderzoek en toerden een aantal UGent psychologen tien maand rond met een ‘babbelbox in een caravan’. De caravan reed de straten in, hield halt, zette de deur open. Omdat ze zoveel mogelijk verschillende meningen wilden horen, vroegen de psychologen een zo divers mogelijk publiek om hun mening te geven. Ze hielden halt op de parking van warenhuizen, in rust- en ziekenhuizen, instellingen, op wijkfeesten, beurzen en evenementen. Iedereen kon binnenkomen om zijn of haar mening te geven. De nadruk lag op een laagdrempelige, mondelinge bevraging in een uitnodigende setting die niettemin betrouwbare en valide data opleverde, robuust, transparant en inclusief.
Studenten mobiliseren voorbijgangers
Niet zozeer representativiteit, maar eerder diversiteit in meningen was het doel. Daartoe werd een zo heterogeen mogelijke groep burgers gezocht met onder meer vluchtelingen, mensen met een migratie-achtergrond, mensen met een beperking, oudere mensen, toevallige passanten, … Dit alles gebeurde in nauwe samenwerking met vele betrokkenen, binnen en buiten de UGent, onder meer de wijkadviseurs van de Stad Gent, de inrichtende machten en organisatoren van festiviteiten, festivals en instellingen, burgerorganisaties, … Elke mening telt, ook die van de niet zo mondige burger. Het doel was immers op zoek te gaan naar wat academicinietweten.
Het onderzoek is zo een beginselverklaring. De universiteit sloopt zelf haar ivoren toren en trekt de straten in.
De universiteit spreekt Turks
390 mensen participeerden aan het onderzoek. Na een korte registratie waarbij ze hun geïnformeerde toestemming gaven voor het onderzoek en het gebruik van de opnames, gingen ze alleen zitten in de caravan. Op een computerscherm zagen ze het gezicht van de persoon die vragen stelt en luisterend ruimte laat voor antwoorden. Als in een gesprek.
BInnenin
De persoon op de computer sprak Nederlands, Frans, Engels, Turks of Arabisch en stelde twee vragen: “Ben jij wel eens bezorgd dat er niet genoeg zal zijn voor altijd en voor iedereen?” en “Hoe kan de universiteit er mee voor zorgen dat er genoeg zal zijn voor altijd en voor iedereen?” Ze kregen ook een willekeurig aan hen toegewezen onderwerp. Ze konden een onderwerp één keer weigeren, maar daarna niet meer. Op die manier voorkomen we dat iedereen zijn of haar eigen favoriete thema kiest. Mensen overstijgen in de regel vaak moeilijk hun eigen besognes en kiezen dan het onderwerp dat hun na aan het hart ligt. Zo hadden ze het ofwel over genoeg werk of over genoeg vrije tijd, groen, begrip, openheid, vrijheid, voorraad, solidariteit, rechtvaardigheid of verbondenheid. De babbelbox filmde alle antwoorden.
Drie onderwerpen per maatschappelijke uitdaging en telkens de vraag of men bezorgd is dat er niet genoeg zal zijn voor altijd en voor iedereen en wat de universiteit kan doen
Iedereen UGent
De filmpjes uit het babbelboxonderzoek geven een schat aan ideeën die geclusterd en verwerkt werden via thematische analyse, een vorm van kwalitatieve data-analyse. Uit de analyses blijkt dat de burger een variëteit aan meningen heeft.
Samenvatting van de resultaten
Soms geven burgers aan helemaal niet op de vraag te kunnen antwoorden. Omdat ze de universiteit niet kennen, omdat ze niet weten waar de universiteit mee bezig is of omdat ze vinden dat ze de universiteit niets bij te brengen hebben. Ook bij de velen die wel een antwoord hadden op de vraag, was de eerste reactie vaak verbijstering. Het niet kennen van de verwachtingen van burgers was de insteek voor het onderzoek. De onbekendheid van de universiteit bij burgers is een eerste bevinding. Wederzijds onbekend is onbemind.
De mening van de burger is divers en inspirerend, al wil men de universiteit het liefst voor eigen kar spannen.
Vanuit de complexiteit van het eigen leven - bijvoorbeeld in de multiculturele wijk, door hoge werkdruk, als (groot)ouder, door ziekte of door onduidelijke administratieve procedures - doet men appèl aan de universiteit om een maatschappelijk draagvlak voor verandering te creëren. Verandering in structuren, in organisatie, in ideeën. De burger verwacht van de universiteit dat ze verouderde samenlevingsstructuren (beleid, bestuur, informatie en administratie, zorg, …) uitdaagt en verandert. Onze maatschappijstructuur is niet toereikend om met de toenemende complexiteit van het leven om te gaan en van de universiteit wordt tegenstroom en innovatie verwacht. Vooral in functie van de eigen leefomgeving: voor zichzelf, de (klein)kinderen, de familie, de buurt, de wijk, de stad. Doelgerichte innovatie om gezondheid en geluk te bevorderen, stress te reduceren, duurzaam samenleven mogelijk te maken en problemen van vandaag en morgen aan te pakken, vanuit nieuwe structuren.
Burgers verwijzen daarvoor naar het onderzoekdat aan de universiteit gebeurt. Daarvan verwachten ze maatschappelijke vernieuwing en verbetering. Problemen in kaart brengen, beschrijven waarom de situatie is zoals ze is, oorzaken en gevolgen opsporen, veranderingen voorstellen én daarvoor een maatschappelijk draagvlak creëren. Objectief, maar afgestemd op de noden van de maatschappij.
Samenwerking tussen academici over disciplines en instellingen is een vehikel voor innovatie in functie van een betere samenleving.
Ze verwijzen ook naar de onderwijsfunctie. De universiteit kan een kritisch genuanceerde en open blik bieden en zo niet enkel kennis en praktijkervaring overbrengen maar die ook kritisch evalueren: objectieve feiten verspreiden, zich mengen in het publieke debat, lezingen geven, openheid promoten en het goede voorbeeld geven. Daarbij beperkt de kritisch vormende rol van de universiteit zich volgens de deelnemers niet tot de doelgroep studenten.
Het doelpubliek is het algemene publiek in functie van gelijke kansen.
En in die rol kan de universiteit volgens de deelnemers enkel slagen als ze goed is ingebed in de maatschappij. Dat betekent samenwerken met alle betrokkenen: beleid, overheid, kunst, industrie, maatschappelijke organisaties, burger(organisaties), stad, wijk, ... De resultaten zijn zo een pleidooi voor een open, permanente dialoog tussen de universiteit en alle burgers.
De straat opgaan, met relevante betrokkenen onderzoek uittekenen en een maatschappelijk draagvlak voor vernieuwing creëren.
De babbelbox in een woordenwolk
Onderzoek en onderwijs: met twee benen in de maatschappij
De filmpjes bevatten vele concrete ideeën voor de specifieke maatschappelijke uitdagingen. Het is onmogelijk om hier een exhaustieve bespreking van alle ideeën te geven. We geven enkele voorbeelden die vooral bedoeld zijn om de grote lijnen in de resultaten die we zonet bespraken, te concretiseren.
Het gaat over suggesties voor maatschappelijke veranderingen via een op vernieuwend onderzoek gebaseerde visie en kritische vorming in samenwerking met andere actoren.
De universiteit moet/kan in samenwerking met relevante maatschappelijke actoren en het beleid inzetten op:
Een systeem van gekwalificeerde vakantiejobs aansluitend bij elke opleiding (in plaats van de typisch ongekwalificeerde jobs in de horeca of het warenhuis) zodat studenten nuttige werkervaring kunnen opdoen en de kloof tussen opleiding en arbeidsmarkt kan verkleind worden;
Een andere architectuur met efficiënter gebruik van daken voor groen en energie. Dit vraagt een op onderzoek gebaseerde visie en het creëren van een maatschappelijk draagvlak;
Proeftuinen voor andere samenlevingsvormen met de nadruk op lokaal bestuur en kleinschaligheid, inclusief wijkwerking, solidariteit onder buren via digitale media en de korte keten;
Verhoogde efficiëntie van bestaande structuren, zoals een centraal informatiepunt en administratieve vereenvoudiging.
Permanente dialoog met de burger
Ondertussen loopt het onderzoek verder als een permanente dialoog. De filmpjes en de analyses worden in een tweede fase aan de burgers teruggegeven met de uitnodiging om ze te bekijken en te beluisteren en ze blijvend van commentaar te voorzien. Er wordt gebruik gemaakt van professionele en duurzame communicatietechnieken in samenwerking met kunstenaars en musea. De filmpjes waren bijvoorbeeld te zien in het Gents Stadsmuseum STAMnaar aanleiding van de tentoonstelling 200 jaar UGent en in de Krooknaar aanleiding van Iedereen UGent. Later worden ze ook getoond in het Gents Universiteitsmuseum GUM. Bezoekers, genodigden en voorbijgangers kunnen hun mening geven, via co-creatiesessies, groepsdiscussies of digitaal. Zo gaan de verhalen verder en krijgen ze een eigen leven. Zo blijft de dialoog tussen wetenschappers en burgers bestendigd. Zo groeien ook de ideeën en krijgt de UGent steeds beter zicht op haar plaats in de maatschappij.
University For You
Op 21 december organiseerde de UGent als afsluiter van het feestelijke ‘200 jaar UGent’ het symposium University for You (U4U) waarop de resultaten besproken werden onder academici, in dialoog met de burger. Tijdens de ochtendsessie werden de resultaten van het babbelboxonderzoek plenair voorgesteld en gaven Eric Swyngedouw, Bea Cantillon, Jan Rotmans, Dirk Geldof en Rik Van Cauwelaert hierop commentaar en hun visie op de rol die de universiteit in de toekomst moet/kan spelen voor de grote maatschappelijke uitdagingen. De namiddag was voorbehouden voor debat en dialoog tussen academici met terugkoppeling naar de burger. De dag werd afgesloten met een plenaire bespreking en een lezing door Herman Van Rompuy.
Ann Buysse (UGent)